مراحل حل مسئله را بدانید تا بهتر بتوانید آن را آموزش دهید

در این مقاله فرایندهای حل مسئله، یا تلاش برای رفع موانعی که بر سر راه حل مسئله وجود دارد مورد توجه قرار می گیرد.

چرخه ی حل مسئله شامل تشخیص مسئله، تعریف مسئله، تنظیم راهبرد، سازماندهی اطلاعات، تخصیص منابع، نظارت و ارزیابی است. ( نک.برانسفورد و استین،1993؛ هیز 1989؛ پرتز، ناپلز و استرنبرگ، 2003؛ استرنبرگ،1986)

موارد موثر دیگر بر توانایی حل مسئله

ضمن توجه به مراحل حل مسئله، اهمیت انعطاف پذیری در دنبال کردن مرحله را به یاد داشته باشید.

می توان مراحل را به عقب برگردیم یا به جلو برویم. می توان ترتیب مراحل را بر حسب نیاز تغییر دهیم. یا حتی مرحله ای را به تناسب جا بیندازیم یا اضافه کنیم.

نحوه ی حل مسئله بستگی به چگونگی درک افراد از مسئله دارد. (ویتن و گراسر، 2003)

لازم است به یاد داشته باشیم که هیجانهای ما می تواند بر نحوه ی کار ما در اجرای چرخه ی حل مسئله تاثیر بگذارد. ( شوارتز و اسکورنیک، 2003)

انگیزش نیز شدیداً بر نحوه ی حل مسائل و تکمیل کردن یا نکردن آن تأثیر می گذارد. (زیرمن و کمپیلو، 2003)

Problem identification

تشخیص مسئله: گاهی تشخیص ی موقعیت به عنوان مشکل، خود مرحله ای دشوار است. ما ممکن است در تشخیص هدفی که داریم موفق نباشیم. مثلا کودکی که فرق بین سوال و متن برای روان خوانی را متوجه نمی شود. اکثر کودکان با توانایی محدود گفتاری فرق بین جملات پرسشی و اخباری را متوجه نمی شوند که نیاز به آزمون و درمان دارند.

Problem definition & representation

تعریف و بازنمایی مسئله: وقتی وجود مسئله را تشخیص دادیم. باید آن را چنان به خوبی بازنمایی و تعریف کنیم که چگونگی حل آن را درک کنیم. کودکی را درنظر بگیرید که با یک مسئله ریاضی مواجه شده است.و به علت اختلال در آخرین مرحله ی خواندن قادر به درک مطلب نیست. یعنی آنچه را که خوانده یا در سطح طوطی وار هم تکرار نمی کند و یا در صورت تکرار قادر به بازنمایی و پردازش برای درک مطلب نمی باشد.

نقش دانش آموز در این مرحله بیرون کشیدن اخبار و اطلاعات مسئله و مقدم بر این ها استخراج سوال اصلی مسئله می باشد.

مرحله ی تعریف مسئئله بسیار مهم است. اگر شما مسئله را دقیقاً تعریف و بازنمایی نکنید، شانس کمتری برای حل آن خواهید داشت.(فانکه،1991)

Strategy formulation

تننطیم راهبرد: زمانی که مسئله به صورت موثرتعریف شد، مرحله ی بعد طراحی راهبرد برای حل آن است.

راهبرد ممکن است:

شامل تحلیل (خرد کردن مسئله پیچیده به عناصر قابل کنترل) باشد. در عوض یا به علاوه؛

شامل فرایند تکمیلی ترکیب یا هم نهاد باشد. ( قرار دادن عناصر گوناگون در کنار هم تا در یک قلب مفیدی مرتب شوند).

دو راهبرد دیگر، تفکر واگرا و همگراست.

در تفکر واگرا (divergent thinking) شما سعی دارید انواع راههای بدیل برای مسئله را تولید کنید.

به هر صورت، زمانی که امکانات گوناگون را در نظر گرفتید، باید در تفکر همگرا (convergent thinking) درگیر شوید تا امکانات چندگانه را برای همگرایی در شکل بهترین پاسخ واحد به هم نزدیک کنید.

وقتی دانش آموز برای حل مسئله جمع به دنبال تفکر واگرا از محور یا انگشتان یا شکل کشیدن می تواند استفاده کند در نهایت یکی از آنها را بهترین راح حل دانسته و امکانات لازم برای همگرایی فراهم خواهد کرد.

راهبرد بهینه هم به مسئله بستگی دارد و هم به ترجیحات شخصی حل کننده ی مسئله در مورد روشهای حل مسئله.

Organization of information

سازماندهی اطلاعات: در این مرحله سعی می کنید، تمام اطلاعاتی را که معتقدید برای انجام دادن موثر تکلیف به آن نیاز خواهید داشت، یکپارچه سازید. این مرحله برای حل خوب مسئله، حیاتی است. زمانی که راهبرد تنظیم شد، شما آماده هستید اطلاعات در دسترس را به شیوه ای سازمان دهی کنید که شما را به اجرای آن راهبرد قادر سازد.

البته در جریان چرخه ی حل مسئله، شما دائماً در حال سازماندهی و تجدید سازمان اطلاعات در دسترس خود هستید.

در این مرحله، شما اطلاعات را به صورت راهبردی سازماندهی می کنید، یافتن یک بازنمایی که به بهترین ئوجه شما را قادر به اجرای راهبردتان کند.

در مثال دانش آموز مرحله ای که راهبرد جمع با انگشتان را انتخاب کرده الویت باز کردن انگشتان و نوع شمارش می تواند نوعی سازمان دادن اطلاعات باشد.

Resource allocation

تخصیص منابع: برای حل هر نوع مسئله ای ما با مشکل محدودیت منابع روبه رو هستیم. علاوه بر این ما باید بدانیم چه زمانی چه منبعی را باید تخصیص دهیم. مطالعات نشان می دهد که افراد خبره ( و دانش آموزان بهتر) در مقایسه با حل کنندگان مبتدی مسئله، گرایش دارند که منابع ذهنی بیشتری به برنامه ریزی کلی (تصویر بزرگ( تخصیص دهند. افراد مبتدی ( و دانش آموزان ضعیف تر) در مقایسه با افراد خبره تمایل بیشتری به را برنامه ریزی جزئی (جزئی نگر) تخصیص دهند. ( لارکین و همکاران 1980؛ استرنبرگ1981)

برای مثال دانش آموز ضعیف تر، به احتمال زیاد وقت بیشتری را برای مرحله ی اول یعنی تصمی گیری در مورد چگونگی حل مسئله، و زمان کمتری را برای حل واقعی آن صرف کنند. (بلوم و برودر، 1950) دانش آموزان کارآمد با صرف وقت قبلی بیشتر برای تصمیم گیری درباره ی آنچه باید انجام شود، به نظر می رسد کمتر قربانی آغاز اشتباه، مسیرپیچاپیچ و انواع مختلف خطا شوند. زمانی که فرد منابع ذهنی بیشتری را صرف برنامه ریزی مقیاس وسیع می کند، قادر به حفظ زمان و انرژی خواهد بود و از ناامیدی بعدی اجتناب خواهد کرد.

Monitoring

نظارت: مقدار زیادی از وقت صرف نظارت بر فرایند حل مسئله می شود. حل کنندگان کارامد، با انتخاب راه حل، مسئله منتظر نمی مانند تا پس از رسیدن به پایان آن راه موقعیت خود را ارزیابی کنند. ( شوئنفلد، 1981(

در عوض، آنها در تمام مسیر خود را وارسی می کنند تا اطمینان حاصل کنند که به هدفشان نزدیکتر شده اند.

دانش آموز ممکن است طی مسیر احساس کند که راهبرد نتیجه مطلوب نمی دهد و مسیر را د.باره شروع کند یا ببیند که شروعی اشتباه داشته و در طول راه از مسیر خارج شده. به عنوان مثال دانش آموزی که هنگام عملیات ضرب متوجه راهبرد غلط می شود و از ابتدا راهبرد را شروع می کند و با تقسیم ادامه می دهد.

Assessment

ارزیابی: همانگونه که در جریان فرایند حل مسئله باید نظارت کنید، بعد از اتمام آن نیز باید راه حل خود را مورد ارزیابی قرار دهید. برخی از ارزیابیها ممکن است بلادرنگ انجام گیرد. بقیه ممکن است بع یا حتی خیلی دیرتر رخ دهد. راه حل ممکن است نیاز به اصلاح و تصحیح داشته باشد. در ارزیابی ممکن است مسائل جدیدی تشخیص داده شود. علاوه بر این، ممککن است مسئله مجددا تعریف و راهبردهای جدیدی کشف شود. منابع جدبدب ممکن است در دسترس قرار گیرند. یا از منابع موجود موثرتر استفاده شود.

در نتیجه با این تعاریف همه ما با دانش آموزانی که در حل مسائل با مشکل رو به رو می شوندف برخورد داشته ایم. لذا نیاز است با نگاهی علمی به این مقوله بیش از پیش به تحلیل این مشکل بپردازیم. در روش مهندسی یادگیری برای مسائل به تفکیک مقاطع تحصیلی برای هر یک از مراحل حل مسئله، راهبردهایی در نظر گرفته شده. پیشنهاد می شود با عضویت در سایت، به محتوی های جدیدی که بارگزاری خواهد شد دسترسی داشته باشید. تا با این راهبردها آشنا شوید.

خود شما به عنوان والدین، معلمین و درمانگران به نوعی با حل مسئله ای به نام مشکلات کودک رو به رو هستید. که احتمالا در هر یک از مراحل بالا برای دستیابی به نتیجه ی درست دچار مشکل شده اید. با ما باشید تا گره کار را با شواهد علمی پیدا کنید. توصیه می شود برای آشنایی بیشتر با روش مهندسی یادگیری مقاله ی مربوطه را مطالعه بفرمایید.